احساس بيهودگي و دلسردي
بعد از فارغ شدن مادر، پدر اين احساس را دارد كه اصلي‌ترين نياز و مشغله نوزاد خوردن است و اين مادر است كه با شيردادن خود مي‌تواند اين نياز او را برطرف و نوزاد را آرام كند. دانستن اين مطلب در برخي از مردان سبب افسردگي و دلسردي مي‌شود و جمله‌اي كه اكثر آنها با خود تكرار مي‌كنند اين است كه من چه كاري مي‌توانم براي فرزندم انجام دهم؟ و از آنجا كه تمام توجه مادر به ويژه در ماه نخست به فرزندش جلب مي‌شود، مرد احساس مي‌كند جايگاهش را در اين رابطه عاطفي از دست داده است. از سوي ديگر، سينه زن نه تنها نماد زنانگي و مادري است بلكه اندامي جنسي است و با آغاز شيردهي احساسات جنسي مرد دچار اختلال مي‌شود. براي مردان ديدن همسرشان كه با موجودي ديگر لذت مي‌برد كمي ناراحت‌كننده است. به همين دليل است كه برخي زنان يا به فرزندشان شير نمي‌دهند يا اين كار را در اتاقي جدا دور از چشم همسر انجام مي‌دهند. به هر حال نوع رفتار مرد در برابر شيردهي به تربيت، تاريخ خانوادگي، تصوير ذهني از اندام زن و مادر خود و… بستگي دارد.
چگونه پدر را در شيردهي دخالت دهيم؟
صحبت در مورد فرزند و وظايف او در دوران بارداري مي‌تواند نقش بسيار بسزايي در اين ميان داشته باشد. يكي از وظايف مهم زن در اين زمان، اطمينان دادن به همسرش است كه فرزند آنها سبب جدايي و فاصله گرفتن آنها از هم نخواهد شد.

آگاهي پيداكردن از اهميت شيردهي و نقش شير مادر در سلامت كودك تا حد زيادي مانع از مخالفت مرد با شيردهي و افسردگي او مي‌شود. نكته ديگر اينكه نبايد شيردهي را به دور از چشم مرد به ويژه در هفته نخست بعد از زايمان انجام داد تا مرد با سختي‌هايي كه مادر مي‌كشد نيز آشنا. مادر نيز بايد هنگام نياز از همسرش طلب كمك كند. گفتن جملاتي نظير «من خسته‌ام لطفا كوچولو را در تختش بگذار» يا «چه خوب كه تو اينجايي، تنهايي از پس كارها برنمي‌آيم» هر مردي را به هيجان مي‌آورد. اقدام ديگري كه مي‌توانيد انجام بدهيد اين است كه واقعا مرد را در شيردهي دخالت دهيد مثلا از او بخواهيد وضعيت نوزاد را درست كند يا گردن و شانه‌هاي شما را حين شيردهي ماساژ دهد. فراموش نكنيد شايد مردها نتوانند شير دهند اما مي‌توانند كارهايي مانند خواباندن، نوازش و به گردش بردن نوزاد را انجام دهند. پس براي آنها ارزش قائل شويد و به عنوان يك پدر به آنها نگاه كنيد.
يك نقش بسيار مهم
متخصصان مي‌گويند مرداني كه نسبت به شيردهي مخالف‌اند، افرادي هستند كه احساس مي‌كنند بين آنها و همسرشان فاصله‌اي ايجاد شده است. شيردهي يك امر زنانه است اما نه كاملا زنانه. گرچه شيردهي سبب ايجاد رابطه‌اي برتر بين مادر و فرزند مي‌شود اما نبايد نقش پدر را در اين ميان ناديده گرفت. شيردهي امري زوجي است و اگر پدر در آن نقش نداشته باشد با موفقيت به انتها نمي‌رسد. يك زن با نگاه‌ها، حمايت و حضور همسرش است كه مادر مي‌شود. بودن او در زمان شيردهي و حمايت و تشويق همسرش باعث مي‌شود زن بهتر بتواند به اين امر مهم بپردازند. تنها بودن زن در امر نگهداري از كودك باعث خستگي و دلزدگي او شده و به تدريج شيردهي به دست فراموشي سپرده مي‌شود.
دليل به وجود آمدن يك رابطه قوي بين مادر و نوزاد در زمان شيردهي برقراري رابطه فيزيكي است. اين به آن معني است كه مرد هم مي‌تواند - البته كمي متفاوت‌تر - رابطه‌اي به همان عميقي با فرزندش داشته باشد و با دخالت دادن خود در امر نگهداري از فرزند اين رابطه عميق را ايجاد كند .

تغذیه مادر
نخست مى‏فرمايد:” ما به انسان در باره پدر و مادرش سفارش كرديم” (وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ).
آن گاه به زحمات فوق العاده مادر اشاره كرده مى‏گويد:” مادرش او را حمل كرد در حالى كه هر روز ضعف و سستى تازه‏اى بر ضعف او افزوده مى‏شد” (حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلى‏ وَهْنٍ) اين مساله از نظر علمى ثابت شده، و تجربه نيز نشان داده كه مادران در دوران باردارى گرفتار وهن و سستى مى‏شوند، چرا كه شيره جان و مغز استخوانشان را به پرورش جنين خود اختصاص مى‏دهند، و از تمام مواد حياتى وجود خود بهترينش را تقديم او مى‏دارند.
به همين دليل، مادران در دوران باردارى گرفتار كمبود انواع ويتامينها مى‏شوند كه اگر جبران نگردد ناراحتيهايى براى آنها به وجود مى‏آورد، حتى اين مطلب در دوران رضاع و شير دادن نيز ادامه مى‏يابد، چرا كه” شير، شيره جان مادر است".

- پدر و سرپرست كودك براي بهره مند ساختن كودك از شير مادر مسئوليت دارند. هزينه زندگى مادر از نظر غذا و لباس در دوران شير دادن بر عهده پدر نوزاد است توصيف به” معروف” (به طور شايسته) نشان مى‏دهد كه پدران در مورد لباس و غذاى مادر، بايد آنچه شايسته و متعارف و مناسب حال او است را در نظر بگيرند، نه سختگيرى كنند و نه اسراف. آنها بايد نيازهاى مادر را در دورانى كه به كودك شير مى‏دهد تامين كنند . تا مادر با خاطرى آسوده بتواند فرزند را شير به جاى تعبير به” اب- والد” (پدر) قابل توجه است، گويى مى‏خواهد عواطف پدر را در راه انجام وظيفه مزبور، بسيج كند، يعنى اگر هزينه كودك و مادرش در اين موقع بر عهده‏ مرد گذارده شده به خاطر اين است كه فرزند او و ميوه دل او است، نه يك فرد بيگانه.
تغذيه فرزند بر پدر واجب است، نه بر مادر و پدر موظف است براى شير دادن فرزندش دايه‏اى بگيرد. مگر اين كه خودمادر داوطلب شير دادن فرزند او شود. بنا بر اين شير دادن بر مادر واجب نيست و نمى‏توان او را مجبور به اين عمل نمود.

حق حضانت و شير دادن و نظير آن مال همسر است، پس شوهر نمى‏تواند به زور ميان مادر و طفل جدايى بيندازد، و يا از اينكه مادر فرزند خود را ببيند، و يا مثلا ببوسد، و يا در آغوش بگيرد جلوگيرى كند، براى اينكه اين عمل مصداق روشن مضاره و حرج بر زن است، كه در آيه شريفه، از آن نهى شده است. -«وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ»: و پدر نيز بخاطر ضرر زدن بمادر كودك نبايد در زمان طلاق او را از مادرش بگيرد چه ضرر اين كار بكودك خواهد خورد.
اينكه قرآن در اينجا تنها از ناراحتيهاى مادر سخن به ميان آورده و سخنى از پدر در ميان نيست نه بخاطر عدم اهميت آن است، چرا كه پدر نيز در بسيارى از اين مشكلات شريك مادر است، ولى چون مادر سهم بيشترى دارد بيشتر روى او تكيه شده است.
در تغذيه:
اگر گوشت كم است يا غذاي بهتري كه در سفره است كم است، مرد مردانه كنار رود.
در خواب:
شير دادن نياز به خواب كافي دارد، پدران حمايت كنند.
در اخلاق:
شير دادن نياز به آرامش دارد. مرد با اخلاق خود به زن آرامش بدهد، در كار منزل كمك كند و از او تشكر كند.
در تشويق:
مرد بگويد اجر داري و در هر كار خيري كه كودك انجام دهد تو شريك هستي.
شوهر از زن بخواهد و امكانات رفاهي و غذايي در اختيار خانم قرار دهد و كار زياد به دوش زن نگذارد.

و از آنجا كه بسيار مى‏شود نوزادان و كودكان مال المصالحه اختلافات دو همسر بعد از جدايى واقع مى‏شوند در حكم يك دستور قاطع در اين زمينه صادر كرده، مى‏فرمايد:” در باره سرنوشت فرزندان با مشاوره يكديگر و به طور شايسته تصميم بگيريد .
مبادا اختلافات دو همسر ضربه بر منافع كودكان وارد سازد از نظر جسمى و ظاهرى گرفتار خسران شوند، و يا از نظر عاطفى از محبت و شفقت لازم محروم بمانند، پدر و مادر موظفند خدا را در نظر گيرند، و منافع نوزاد بى‏دفاع را فداى اختلافات و اغراض خويش نكنند.
اشاره به اينكه اگر اختلافها به طول انجاميد خود را معطل نكنيد، و كودك را به ديگرى بسپاريد، در درجه اول حق مادر بود كه اين فرزند را شير دهد، اكنون كه با سخت‏گيرى و كشمكش اين امر امكان پذير نيست نبايد منافع كودك را به دست فراموشى سپرد، بايد آن را بر عهده دايه‏اى گذارد.
- نيازمندى‏هاى نوزاد، منحصر در غذا نيست، بلكه او به خانواده و كانون محبّت نيز احتياج دارد و لذا خواهر موسى سخن از سرپرستى همه‏جانبه كرد، نه تنها تغذيه

.
در اين دوران كودك بايد مراعات كامل تحسين و پرورش او منظور گردد چنانچه در تعليمات اسلام براى پيدايش يك كودك سعادتمند از آغاز زناشوئى كه زمينه پيدايش او چيده‏ مى‏شود تا آغاز بروز حمل و دوران آبستنى و زايش و شيرخوارگى دستور بسيارى وارد شده است كه البته هر كدام به موقع خود در حسن پيدايش او تأثير بسزائى دارد.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله وسلم): لَيْسَ لِلصَّبِيِّ لَبَنٌ خَيْرٌ مِنْ لَبَنِ أُمِّهِ‏
قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): الرَّضَاعُ وَاحِدٌ وَ عِشْرُونَ شَهْراً فَمَا نَقَصَ فَهُوَ جَوْرٌ عَلَي الصَّبِيِ‏
وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَ عَلَي الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ كِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلا وُسْعَها لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَ عَلَي الْوارِثِ مِثْلُ ذلِكَ فَإِنْ أَرادا فِصالا عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَيْهِما وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَكُمْ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ اتَّقُوا اللّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ
- از امام محمد باقر (علیه السلام) و امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل شده كه فرمودند: مراد از ضرر نزدن مادر اين است كه نبايد بخاطر ترس از باردار شدن زن و ضرر به كودك شيرخوار مرد از آميزش با زن خوددارى كند و به او ضرر بزند.
(وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ) يعنى نبايد زن خود را براى ترس از باردار شدن از شوهر منع كند و به اين سبب به شوهر ضرر بزند.

تعبير به” ولدها” و” ولده” نيز براى تشويق پدران و مادران به رعايت حال كودكان شير خوار است، به اضافه نشان مى‏دهد كه نوزاد متعلق به هر دو مى‏باشد، نه مطابق رسوم جاهليت كه فرزند را فقط متعلق به پدر مى‏دانستند و براى مادر هيچ سهمى قائل نبودند.
و بعضى نيز گفته‏اند: منظور از ضرر نزند اين است كه اگر زن مايل است بچه را شير دهد و مانند ديگران اجرت بگيرد در اين صورت نبايد بچه را گرفته و به ديگرى بدهد زیرا مادّه هر انسانى از نطفه متكوّن از پدر و مادر بوده، و او از خون و شير مادر خواهد بود.و از اين لحاظ است كه: توصيه مى‏شود اوّلا- مادرها شير بدهند، زيرا شير آنها از جهت مادّى مناسبتر و مأنوستر بوده، و از جهت روحانى هم به هر صورت بهتر و قابل كنترل كردن است. بنا بر اين در صورتى كه شوهر براى شير دادن زن مانند ديگران به او مزد ميدهد نبايد مادر از شير دادن كودكش خوددارى كند و اگر چنين كارى كرد پدر، زن ديگرى را براى شير دادن كودك خود اختيار مى‏كند و مادر نبايد پدر را از ديدن فرزندش جلوگيرى كند چه اين كار ضرر به پدر خواهد بود.
و ضرر رسيدن به مادر به خاطر طفل: اين است كه او را مجبور كنند به شير دادن و نگهدارى و تربيت بچه با فقدان شرائط و مستعدّ نبودن او در اين برنامه و يا موجود بودن موانع.
و ضرر رسيدن به پدر اين است كه: او را مجبور كنند به انفاق بيشتر و پرداخت مقدارى از مال كه بيرون از توانايى او باشد، و يا اضافه قيودي كه براى او قابل تحمّل نيست.
و به هر صورت بچّه شيرخوار كه سراپا عجز و فقر است، هميشه مورد توجّه و عنايت خداوند متعال بوده، و لازم است پدر و مادر و ديگران كه سرپرست خانواده مى‏شوند، نيازهاى او را بهر نحوى باشد، برطرف كنند.
هنگام بيماري هاي خاص شير ندهيد.
از دو سینه شير دهيد و نگذاريد شير در سینه جمع شود:
- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله عليه و آله وسلم): جعل الله تعالي ذكره رزقه في ثدي أمه في إحداهما طعامه و في الاخري شرابه حتي إذا رضع آتاه الله في كل يوم بما قدر له فيه من الرزق‏
خداوند متعال روزي كودك را در دو سینه مادر قرار داده، در بخشي از آن آب و در بخش ديگر غذاي او را و از هنگامي كه مادر فرزند را به دنيا مي آورد به تناسب نياز هر روز بچه، روزي متناسب آن روز او را مقدر فرموده است.
- قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): لا تُرْضِعِيهِ مِنْ ثَدْيٍ وَاحِدٍ وَ أَرْضِعِيهِ مِنْ كِلَيْهِمَا يَكُونُ أَحَدُهُمَا طَعَاماً وَ الاخَرُ شَرَاباً
(اي ام اسحق)، فقط از يك سینه شير مده، بلكه از هر دو سینه شير بده تا بخشي از آن تأمين كننده غذا و بخشي تأمين كننده آب مورد نياز كودك باشد.
در محيط آرام و در حالت آرام شير دهيد.
سینه را از دهان كودك نكشيد، بلكه چانه او را كشيده به طرف پائين تا خودش سینه را رها كند.
بعد از شير دادن كودك را به پهلوي راست بخوابانيد.
در هر بار شير دادن بايد از هر دو سینه استفاده كرد. (در اين صورت علاوه بر بهره مندي طفل از شير با كيفيت بهتر، هر دو سینه تخليه و تحريك لازم براي شير سازي مجدد بيشتر در هر دو سینه ايجاد مي شود.)
كودك پس از تولد بايد در كنار مادر باشد، حتي در رهنمودهاي اسلامي كنار پهلوي چپ مادر توصيه شده است.
-امروزه اصطلاح هم اتاقي براي همين منظور توسط سازمان جهاني بهداشت و يونيسف به كار گرفته مي شود و توصيه مي شود كودك به فاصله نيم ساعت پس از ولادت به سینه مادر گذاشته شود. حتی در کشورهای غربی نیز این قانون رعایت می گردد.
در رهنمودهاي اسلامي چيزي فراتر از هم اتاقي؛ يعني در واقع هم آغوشي مادر و نوزاد مطرح شده است، هم از طريق مكيده شدن سینه مادر به كرات و هم از طريق تماس بدن و حتي استشمام بوي كودك موجب تحريك سيستم شير ساز در بدن و موجب افزايش شير مادر و تضميني براي تداوم شير دهي است.
-شير دادن به هنگام شب پر فايده است. شير دادن در شب از عوامل عمده افزايش سطح ترشح هرمون پرولاكتين و موجبي براي افزايش شير مادر و تداوم شير دهي است.
- مكيده شدن مكرر سینه راز تداوم و فزوني شير مادر است. و در حقيقت هيچ عاملي به اندازه آن نمي تواند تداوم شير دهي و كفايت شير را تأمين كند، لذا در زمان حال عدم توفيق بسياري از مادران در يك شير دهي موفق مربوط به جدا سازي كودكان آنها پس از زايمان و نگهداري نوزادان در اطاق ديگر و عدم مكيده شدن سینه آنها به دفعات و استفاده از شيرها و غذاهاي كمكي كه خود موجبي براي كاهش‏تمايل كودك به مكيدن سینه مادر مي شود و استفاده از وسايل بسيار زيان بخشي مانند سینهك (گول زنك) و شيشه شير و … است.
-در واقع رمز موفقيت مادر در شير دهي عزم او به انجام اين رسالت، به سینه گذاشتن به هنگام نوزاد در كوتاه ترين فاصله پس از زايمان، مكرر به سینه گذاشتن به هنگام تمايل كودك، خود داري از مصرف غذاهاي كمكي بي موقع و اجتناب از به كار گيري شيشه شير و سینهك و پس از همه اين ها داشتن يك شيوه مناسب تغذيه است، زيرا با هر بار مكيده شدن سینه، يك موج عصبي كه از نوك سینه آغاز مي شود پس از رسيدن به هيپوتالاموس از آن جا به غده هيپوفيز مي رود و از تحريك قسمت خلفي هورمون اكسيتوسين ترشح مي گردد و هورمون پرولاكتين موجب شير سازي مي گردد و هورمون اكسيتوسين كه انقباض دهنده است به تخليه شير كمك مي كند.
- هنگام شیر دادن نوزاد را بغل كرده، سر او را بالاتر نگه دارید، توجه كنید كه سینه شما روی بینی نوزاد را نپوشاند و مانع تنفس نوزاد نشود.
- شیرمادر تا شش ماهگی برای رفع نیازهای شیرخوار كافی است و در این دوره به جز آب در مواقع نیاز یا استفاده از قطره‌هایی كه پزشك توصیه می‌كند، هیچ چیز دیگر به كودك ندهید.
- از شیردهی در حالت خوابیده خودداری كنید و حتما نوزاد را در آغوش گرفته و به او شیر دهید.
- خوردن مایعات زیاد توسط مادر و مك زدن سینه مادر بوسیله نوزاد شیر را زیاد می‌كند.
- بیماری‌های رایج مادران و مصرف دارو توسط مادر مانع از شیردادن به نوزاد نمی‌باشد، بجز چند مورد استثنایی كه بایستی توسط پزشك كودكان تجویز شود.
- استفاده از حوله گرم و مرطوب به مدت 10 تا 15‌دقیقه روی سینه و نوك آن و یا حمام كردن یا ماساژ دادن به جاری شدن شیر كمك می‌كند.
- تغذیه با شیر مادر باید مطابق میل و درخواست كودك صورت گیرد.
- هرگز نباید آغوز را دور ریخت، آغوز بهترین و مهم‌ترین قسمت شیر مادر است.

نماز و روزهء زن شيرده
عالمان دينى نيز مى‏فرمايند: اگر روزه گرفتن مادر، به طفل شيرخوار زيان مى‏رساند، روزه بر مادر واجب نيست. زيرا تغذيه ى كودك، مهم‏تر از روزه واجب ماه رمضان است.
چنانچه روزه در ماه رمضان موجب ضرر به مادر يا شير دادن او شود روزه گرفتن واجب نيست.

اگر ضرورت داشته باشد, مادر کودک مي تواند فرزندش را در حال نماز در آغوش گرفته و شير دهد.
شیر دادن فرزند در حال نماز
عمار ساباطی از امام صادق علیه السلام روایت می کند:
لابأس ان تحمل المرأة صَبِیَّها وَ هِیَ تُصَلیّ وَتَرِضُعَهُ وَ هَیِ تَشَهَّدُ
اشکالی ندارد که زن کودک را در حال نماز با خود بردارد و در حالیکه تشهد می خواند به او شیر دهد.
سَأَلتُهُ عن المَرأَةِ تَکُونُ صَلوةِ الفَریضَة وَ وَلدُها اِلی جَنبِها یبکی و هی قاعدة هَل یَصلَحُ لَها اَن تتناولُه فَتُقعِدَهُ فی حَجرِها و تُسکِتَهُ وَ تَرضِعَهُ؟قالَ لاَبأسَاز
آن حضرت دربارۀ زنی پرسیدم که مشغول نماز واجب است و فرزند او در کنارش گریه می کند. آیا جایز است در حال نشسته کودک خود را بغل بگیرد و به دامن خود بنشاند و او را آرام کند و شیر بدهد؟ فرمود: اشکال ندارد.
- زني که کودکي را نگهداري مي کند, با شرايطي مي تواند در لباس نجس نماز بخواند,
- زن شير دهي که شير او کم است و روزه براي خودش يا کودکي که شير مي دهد زيان دارد, روزه گرفتن بر اوواجب نيست , خواه زن شيرده مادر کودک شير خوار باشد, يا دايهء او.
- در واجب نبودن روزه , فرقي ندارد که زن مزد بگيرد يا رايگان شير دهد.
- اگر کسي پيدا شود که کودک را شير دهد, بايد کودک را به او سپرده و خودش روزه بگيرد.
- زن شير دهي که به خاطر زيان روزه براي کودک شير خوارش روزه نگرفته :
– قضاي روزه بر او واجب است .
– علاوه بر قضاي روز واجب است براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد و احتياط مستحب آن است که دومد طعام بدهد.
– علاوه بر قضاي روزه بايد براي هر روز يک مدطعام بابت کفاره به فقير بدهد.
اين احكام دقيق و حساب شده و هشدارهاى آميخته به آن به خوبى نشان مى‏دهد كه اسلام تا چه حد براى حقوق كودكان و همچنين مادران اهميت قائل‏شده است و رعايت حد اكثر عدالت را در اين زمينه سفارش مى‏كند، آرى اسلام بر خلاف آنچه در دنياى ستمكاران وجود دارد كه حقوق ضعيفان هميشه پايمال مى‏شود، حد اكثر اهميت را به حفظ حقوق آنان داده است.